Bảo tàng Văn hoá Dân tộc Khmer tỉnh Vĩnh Long tọa lạc trong quần thể Khu Văn hóa - Du lịch Ao Bà Om, bên cạnh Chùa Âng là một trong những di tích nghệ thuật tiêu biểu của người Khmer Nam Bộ. Công trình được xây dựng từ năm 1992, hoàn thành năm 1996 và chính thức mở cửa năm 1997, với kiến trúc mang đậm bản sắc Khmer kết hợp yếu tố hiện đại trong khuôn viên rộng 1 ha. Với hơn 469 hiện vật, hình ảnh và tư liệu, Bảo tàng là nơi lưu giữ, giới thiệu giá trị lịch sử - văn hóa - tín ngưỡng của hơn 1,5 triệu đồng bào Khmer Nam Bộ. Nhiều hiện vật quý được bảo tồn như kinh Phật viết trên lá buông, tượng chim thần Kâyno, tượng Tết Pronam, cùng hệ thống nông cụ, ngư cụ và đồ dùng truyền thống.

         Năm 2025 đánh dấu 33 năm hình thành và phát triển của Bảo tàng. Dù chưa phải chặng đường dài so với lịch sử các thiết chế văn hóa lớn, nơi đây đã khẳng định vị trí là trung tâm nghiên cứu, trưng bày và giáo dục di sản văn hóa Khmer của tỉnh Vĩnh Long nói riêng và Nam Bộ nói chung. Thành tựu ấy là kết quả của sự quan tâm từ Đảng, Nhà nước, ngành Văn hóa cùng sự đóng góp bền bỉ của nhiều thế hệ cán bộ.

Mặt tiền Bảo tàng Văn hóa Dân tộc Khmer, nơi diễn ra các hoạt động trưng bày và bảo tồn giá trị văn hóa Khmer.”

Hệ thống trưng bày gồm 6 phòng trưng bày chuyên đề:

         1. Phòng trưng bày “Tín ngưỡng, tôn giáo”: giới thiệu những giá trị cốt lõi trong đời sống tinh thần của đồng bào dân tộc Khmer. Không gian trưng bày giúp công chúng nhận diện đầy đủ bản chất, ý nghĩa và chiều sâu văn hóa của hệ thống tín ngưỡng, một di sản được hình thành và phát triển qua hàng nghìn năm. Tại đây, khách tham quan có thể tìm hiểu không gian mô phỏng chính điện chùa Khmer, mô hình phum sóc, nơi cộng đồng Khmer sinh sống, cùng những hiện vật phản ánh đời sống tôn giáo đặc trưng. Dân tộc Khmer sở hữu tiếng nói và chữ viết riêng, được lưu giữ trên bia ký, giấy xếp (Krăng) và lá buông (Satra Slàth Krưd).Tín ngưỡng tôn giáo văn hóa dân tộc Khmer là một tín ngưỡng dân gian mang sắc thái nguyên thủy, có chiều dài lịch sử hàng ngàn năm. Trong quá trình phát triển, tín ngưỡng Khmer luôn dung hòa với các tôn giáo và tín ngưỡng khác, bổ sung và hỗ trợ lẫn nhau, tạo nên bản sắc riêng biệt của cộng đồng Khmer Nam Bộ nói chung và tỉnh Vĩnh Long nói riêng. Phòng trưng bày không chỉ giới thiệu kho tàng di sản phong phú mà còn góp phần nuôi dưỡng niềm tự hào, ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc trong các thế hệ hôm nay và mai sau; đồng thời khơi dậy tinh thần đoàn kết, khát vọng xây dựng quê hương ngày càng giàu đẹp, phồn vinh.

Gian trưng bày tín ngưỡng, tôn giáo

         2. Phòng trưng bày “Văn hóa cuộc sống đời thường”: giới thiệu những nét đặc trưng trong sinh hoạt hằng ngày của đồng bào dân tộc Khmer. Mỗi hiện vật tại đây đều chứa đựng giá trị tinh thần, phản ánh câu chuyện văn hoá, phong tục và đời sống lao động gắn bó với vùng đất Nam Bộ. Không gian trưng bày góp phần khơi dậy niềm tự hào dân tộc, tạo sự gắn kết và nâng cao ý thức trách nhiệm của cộng đồng trong việc giữ gìn và lan tỏa giá trị văn hóa Khmer. Nội dung trưng bày tái hiện sinh động kiến trúc nhà ở đặc trưng của người Khmer Nam Bộ cùng các loại nông cụ và ngư cụ được sử dụng phổ biến trong đời sống sản xuất, như sa quạt nước, gàu vai, gàu sòng dùng để tát và dẫn nước; cày, trục, cù nèo, nọc cấy, vòng hái phục vụ canh tác; nôm, xà neng, xà ngôm, lọp… dùng trong đánh bắt thủy sản. Những công cụ này tuy tương đồng với của người Kinh và người Hoa nhưng vẫn mang dấu ấn riêng qua kiểu dáng, họa tiết và cách chế tác theo truyền thống Khmer. Đặc biệt, phòng trưng bày còn phục dựng không gian bàn thờ tổ tiên và gian bếp của một ngôi nhà Khmer điển hình trong phum sóc, giúp khách tham quan cảm nhận rõ nét hơn về đời sống vật chất và tinh thần của cộng đồng. Bên cạnh đó, nghi thức cột chỉ tay trong lễ cưới - một nghi lễ độc đáo, thiêng liêng của người Khmer, cũng được tái hiện chân thực, góp phần làm phong phú thêm trải nghiệm tham quan. Không gian trưng bày không chỉ giới thiệu những vật dụng quen thuộc trong đời sống thường ngày mà còn thể hiện chiều sâu văn hóa, sự cần cù và sáng tạo của đồng bào Khmer trong quá trình gắn bó với thiên nhiên và lao động sản xuất.

Nghi thức cột chỉ tay trong lễ cưới của Dân tộc Khmer

Không gian nhà bếp trong đời sống thường ngày của Dân tộc Khmer

         3. Phòng trưng bày “Ngành nghề truyền thống”: giới thiệu những nghề thủ công lâu đời của đồng bào dân tộc Khmer, nơi kết tinh sự khéo léo, óc sáng tạo và bản sắc văn hóa được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Những nghề truyền thống này không chỉ tạo ra các sản phẩm độc đáo, tinh xảo mà còn góp phần hình thành nên giá trị văn hóa đặc sắc của cộng đồng Khmer Nam Bộ. Không gian trưng bày đưa du khách đến với các làng nghề đặc trưng thông qua hệ thống công cụ lao động và sản phẩm thủ công tiêu biểu như: khung dệt vải, khung dệt chiếu, cối và chày giã cốm dẹp, cùng những tác phẩm điêu khắc được chạm trổ tinh vi bằng đôi bàn tay tài hoa của các nghệ nhân Khmer. Bên cạnh đó, phòng trưng bày còn giới thiệu nhiều nghề truyền thống khác như chạm khắc gỗ, dệt vải, dệt chiếu, đan đát, chế tác mão, mặt nạ, làm nhạc cụ dân tộc, vẽ tranh trên kiếng, trên vải và trên lá buông. Mỗi sản phẩm đều mang trong mình dấu ấn văn hóa riêng, phản ánh đời sống tinh thần phong phú của người Khmer. Các nghề thủ công truyền thống không chỉ đóng góp giá trị kinh tế cho cộng đồng mà còn là di sản văn hóa quý báu, cần được bảo tồn và phát huy để giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc trong dòng chảy phát triển của xã hội.

Nghề truyền thống của dân tộc Khmer

         4. Phòng trưng bày “Văn hóa nghệ thuật”: giới thiệu đến công chúng kho tàng nghệ thuật phong phú, độc đáo của đồng bào dân tộc Khmer, được sáng tạo, gìn giữ và truyền lại qua nhiều thế hệ. Đây là không gian tôn vinh những giá trị nghệ thuật đặc sắc đã góp phần tạo nên bản sắc văn hóa Khmer Nam Bộ. Tại phòng trưng bày, khách tham quan có dịp khám phá các loại hình nghệ thuật tiêu biểu như hát Dù kê, múa cổ điển cung đình Rô-băm, múa trống Chhay-dăm, độc xướng Chầm riêng, dàn nhạc Ngũ âm và nhiều điệu múa dân gian Khmer. Mỗi loại hình đều phản ánh chiều sâu thẩm mỹ, đời sống tinh thần và tín ngưỡng của cộng đồng. Đặc biệt, không gian phòng trưng bày được thiết kế tái hiện sân khấu kịch múa Rô-băm và sân khấu ca kịch Dù kê, hai loại hình nghệ thuật truyền thống tiêu biểu của người Khmer. Sự tái hiện này tạo hiệu ứng trực quan sinh động, giúp khách tham quan cảm nhận rõ nét không khí biểu diễn, trang phục, đạo cụ và nhịp điệu nghệ thuật đặc trưng. Phòng trưng bày Văn hóa Nghệ thuật không chỉ là nơi lưu giữ những giá trị nghệ thuật truyền thống mà còn góp phần truyền cảm hứng, khuyến khích thế hệ trẻ tiếp nối, bảo tồn và phát huy tinh hoa văn hóa Khmer trong đời sống hôm nay.

Sân khấu Dù kê và nhạc cụ truyền thống của dân tộc Khmer

         5. Phòng trưng bày “Truyền thống”: giới thiệu những tư liệu, hình ảnh và hiện vật tiêu biểu phản ánh lịch sử hình thành, quá trình đấu tranh và truyền thống yêu nước của đồng bào dân tộc Khmer trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ. Đây là không gian có ý nghĩa đặc biệt trong việc giáo dục thế hệ trẻ về lòng yêu nước, tinh thần kiên cường và những đóng góp quan trọng của các bậc cha ông trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc. Thông qua hệ thống trưng bày phong phú và trực quan, phòng trưng bày giúp nhân dân địa phương và du khách hiểu rõ hơn về đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách và pháp luật của Nhà nước qua từng giai đoạn lịch sử. Không gian này góp phần nâng cao nhận thức cộng đồng về lịch sử, văn hóa và di sản, đồng thời khơi dậy tinh thần tự hào dân tộc, ý thức trách nhiệm trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. Phòng trưng bày Truyền thống không chỉ là nơi lưu giữ ký ức lịch sử mà còn là cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, giúp các thế hệ hôm nay hiểu và trân trọng những giá trị mà cha ông đã gìn giữ, vun đắp.

         6. Phòng trưng bày “chuyên đề”: là không gian dành cho các hoạt động triển lãm theo chuyên đề, được tổ chức thường xuyên nhằm làm phong phú hoạt động của Bảo tàng Văn hóa Dân tộc Khmer. Đây là định hướng quan trọng nhằm đưa bảo tàng trở thành điểm đến văn hóa, lịch sử hấp dẫn đối với du khách trong và ngoài nước thông qua các hình thức trưng bày, triển lãm trải nghiệm và giao lưu đa dạng. Không gian trưng bày chuyên đề cũng là dịp để bảo tàng khẳng định vai trò của mình trong việc bảo tồn, tiếp nối và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc Khmer. Nhân dịp kỷ niệm Ngày Di sản Văn hóa Việt Nam (23/11), Tuần lễ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, và chào mừng Lễ hội Okombok 2025, Bảo tàng Khmer đã tổ chức triển lãm tại Phòng trưng bày Chuyên đề với chuyên đề “Tranh ký họa chân dung Mẹ Việt Nam Anh hùng” của họa sĩ Trần Minh Thái. Các tác phẩm tại triển lãm không chỉ là những bức tranh nghệ thuật, mà còn được coi là “khung cửa văn hóa”, mở ra câu chuyện về đời sống, tín ngưỡng và lịch sử của cộng đồng Khmer. Mỗi nét vẽ chứa đựng cảm xúc và chiều sâu, giúp người xem cảm nhận sinh động vẻ đẹp văn hóa và tâm hồn của cộng đồng qua từng thời kỳ. Đặc biệt, triển lãm cũng là dịp công bố Quyết định của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa Nghề làm mão (mũ) và mặt nạ của người Khmer vào Danh mục Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia, minh chứng cho giá trị bền vững và độc đáo của nghề thủ công truyền thống Khmer. Phòng trưng bày Chuyên đề không chỉ mang đến những góc nhìn mới mẻ về văn hóa dân tộc, mà còn tạo không gian giao lưu, học hỏi và trải nghiệm cho cộng đồng, khuyến khích thế hệ trẻ trân trọng và gìn giữ di sản văn hóa Khmer.

Tranh ký hoạ của hoạ sĩ Trần Minh Thái

         Giáo dục di sản tại Bảo tàng Văn hóa Dân tộc Khmer không chỉ giúp công chúng tiếp cận tri thức về lịch sử, văn hóa và đời sống xã hội của đồng bào Khmer, mà còn khơi dậy ý thức gìn giữ và trân trọng các giá trị di sản văn hóa của địa phương. Trong bối cảnh công nghiệp hóa và hội nhập quốc tế, việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống là nhiệm vụ quan trọng của toàn xã hội. Bảo tàng Văn hóa Dân tộc Khmer tỉnh Vĩnh Long sẽ tiếp tục nỗ lực thực hiện vai trò cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc./.