Vĩnh Long là vùng đất có bề dày lịch sử, giàu truyền thống văn hóa, nơi hội tụ và giao thoa giữa văn hóa Việt - Khmer - Hoa ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long. Trên địa bàn tỉnh hiện đang lưu giữ nhiều di sản văn hóa có giá trị đặc biệt, trong đó các bảo vật quốc gia được xem là tinh hoa tiêu biểu, mang giá trị nổi bật về lịch sử, văn hóa, nghệ thuật và khoa học. Nhiều năm qua, tỉnh đã triển khai nhiều giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trên địa bàn, trong đó chú trọng việc khai thác và phát huy các giá trị bảo vật quốc gia, biến tiềm năng thành nguồn lực quan trọng để quảng bá thế mạnh của địa phương, góp phần giáo dục truyền thống và phát triển kinh tế – xã hội.

Nhiều bảo vật quốc gia mang giá trị đặc biệt

         Vĩnh Long hiện sở hữu 03 bảo vật quốc gia (Ngẫu tượng Linga – Yoni, sưu tập vàng lá Châu Thành và tượng thần Vishnu Vũng Liêm) có giá trị quý hiếm, tiêu biểu của đất nước về lịch sử, văn hóa, khoa học, minh chứng cho một giai đoạn phát triển rực rỡ của vùng đất Nam Bộ, góp phần khẳng định giá trị đặc sắc của nền văn hóa Óc Eo tại tỉnh Vĩnh Long.

Trưng bày bảo vật quốc gia phục vụ Tuần lễ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chào mừng Lễ hội Ok Om Bok năm 2025

         Ngẫu tượng Linga - Yoni (hay còn gọi sinh thực khí nam và nữ) được các nhà khảo cổ học của Viện khoa học xã hội tại thành phố Hồ Chí Minh phát hiện trong quá trình khai quật di chỉ khảo cổ học Lưu Cừ II (nay thuộc xã Lưu Nghiệp Anh, tỉnh Vĩnh Long) vào năm 1986. Hiện vật này được chế tác thủ công với chất liệu đá thủy tinh bằng nhiều công đoạn kỹ thuật như: đục, ghè, đẽo, mài…, tạo nên một biểu tượng linh vật thờ hoàn chỉnh. Các nhà nghiên cứu cho rằng Linga - Yoni Lưu Cừ II là hiện vật độc bản và có giá trị đặc biệt, đã được Thủ tướng Chính phủ ký quyết định công nhận là bảo vật quốc gia đợt 5 năm 2016.

         Đến năm 2018, tượng thần Vishnu Vũng Liêm được công nhận là Bảo vật quốc gia theo Quyết định số 1821/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Tượng thần Vishnu được chế tác trên sa thạch, tư thế đứng thẳng trên một bệ trơn, hình chữ nhật, được phát hiện dưới lòng đất tại xã Trung Ngãi, tỉnh Vĩnh Long vào năm 2002. Đây là hiện vật gốc, độc bản, là tác phẩm điêu khắc cổ, có giá trị quý hiếm.

         Đầu năm 2024, sưu tập vàng lá Châu Thành tiếp tục được công nhận là Bảo vật quốc gia. Sưu tập gồm 9 hiện vật là những lá vàng dát mỏng được chế tác bằng kỹ thuật khắc - miết, kỹ thuật gò - tán trên bề mặt những lá vàng, được phát hiện trong cuộc khai quật khảo cổ học diễn ra vào năm 2014 tại di tích Chùa Lò Gạch (nay là di tích quốc gia, thuộc ấp Ba Se A, xã Song Lộc, tỉnh Vĩnh Long). Những hiện vật vàng lá chạm khắc hình voi, hình hoa sen ở di tích Chùa Lò Gạch cũng phản ánh đặc điểm phát triển của nghề kim hoàn với kỹ thuật chế tác đỉnh cao trong quá trình phát triển văn hóa - xã hội của vùng đất phía Nam vào cuối thời kỳ văn hóa Óc Eo.

Thực trạng và giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị bảo vật quốc gia

         Hiện nay, các bảo vật quốc gia được lưu giữ tại Bảo tàng tỉnh Vĩnh Long, phục vụ nhu cầu tham quan, nghiên cứu cho nhiều tổ chức, cá nhân trong và ngoài tỉnh. Xác định di sản văn hóa là nguồn lực quan trọng trong phát triển bền vững, những năm qua tỉnh Vĩnh Long đã triển khai nhiều giải pháp nhằm bảo tồn, khai thác hiệu quả và lan tỏa giá trị của các bảo vật quốc gia đang được lưu giữ trên địa bàn.

         Mặc dù vậy, dưới sự phát triển của xã hội hiện nay, đòi hỏi công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa nói chung, bảo vật quốc gia nói riêng phải nâng tầm để tăng cường hiệu quả và phát huy mạnh mẽ các nguồn lực hiện có. Muốn vậy, thời gian tới, ngành văn hóa cần tập trung thực hiện đồng bộ một số giải pháp sau:

    Thứ nhất, đẩy mạnh công tác trưng bày, quảng bá và số hóa. Thời gian gần đây, việc đưa các bảo vật quốc gia trưng bày tại một số sự kiện trọng đại của đất nước và của tỉnh như tham gia Triển lãm thành tựu đất nước “80 năm hành trình Độc lập - Tự do - Hạnh phúc” tại Hà Nội; Đại hội Đảng bộ tỉnh Vĩnh Long lần thứ I, nhiệm kỳ 2025 - 2030; Tuần lễ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chào mừng Lễ hội Ok Om Bok năm 2025,... tạo sức hút mạnh mẽ đối với khách tham quan. Tuy nhiên, để đưa các bảo vật quốc gia đến gần hơn với cộng đồng, ngành văn hóa tỉnh nghiên cứu triển khai nhiều hoạt động như: đổi mới phương pháp trưng bày, giới thiệu di sản, tạo mã QR, mô hình 3D,… giúp khách tham quan dễ dàng tiếp cận thông tin và tương tác với hiện vật.

    Ngoài ra, cần chú trọng triển khai thực hiện công tác số hóa bảo tàng. Các bảo vật được chụp ảnh, lập hồ sơ, xây dựng cơ sở dữ liệu số nhằm phục vụ nghiên cứu và bảo tồn lâu dài. Đây là bước quan trọng để Vĩnh Long bắt kịp xu hướng chuyển đổi số trong lĩnh vực văn hóa.

    Du khách chụp ảnh lưu niệm với bảo vật quốc gia - tượng thần Vishnu Vũng Liêm

    Thứ hai, tăng cường bảo tồn gắn với giáo dục cộng đồng. Công tác bảo tồn bảo vật quốc gia luôn được Bảo tàng Vĩnh Long tỉnh thực hiện nghiêm ngặt theo quy trình chuyên môn. Các hoạt động kiểm kê, đánh giá tình trạng cũng như trang bị hệ thống an ninh, chống cháy nổ, chống ẩm mốc được triển khai thường xuyên. Tuy nhiên, hướng đến mục tiêu bảo tồn bền vững, cần đề xuất đầu tư các trang thiết bị cần thiết, chuyên dụng nhằm đảm bảo các điều kiện về lưu giữ, bảo quản hiện vật, bảo vật quốc gia và trưng bày các hiện vật đặc biệt quý hiếm theo quy định.

    Song song đó, Bảo tàng tỉnh cần tăng cường phối hợp các trường học trên địa bàn tỉnh tổ chức nhiều buổi tham quan chuyên đề, chương trình giáo dục di sản dành cho học sinh, sinh viên, định hướng trở thành hoạt động thường xuyên, định kỳ. Thông qua đó, thế hệ trẻ sẽ được tiếp cận, bồi dưỡng nhiều hơn kiến thức về lịch sử - văn hóa của dân tộc, góp phần nâng cao lòng tự hào về truyền thống quê hương và ý thức gìn giữ các giá trị văn hóa dân tộc.

    Thứ ba, khai thác giá trị bảo vật quốc gia gắn với phát triển du lịch. Đây là những di sản đặc biệt, cần xây dựng các chương trình kết nối tham quan giữa bảo tàng với các điểm đến nổi bật trong tỉnh như làng nghề, khu lưu niệm danh nhân, chùa cổ,... và các tuyến du lịch sinh thái sông nước. Trong đó, phát triển nhiều tour trải nghiệm kết hợp tham quan bảo tàng, xem trình diễn nghề truyền thống, tham gia workshop văn hóa. Mô hình này giúp du khách không chỉ tham quan bảo vật mà còn hiểu sâu hơn về đời sống, lịch sử và nghệ thuật của cư dân Vĩnh Long qua nhiều thời kỳ.

    Bên cạnh đó, ngành cần nghiên cứu phát triển sản phẩm văn hóa sáng tạo dựa trên các họa tiết, hình tượng từ bảo vật, đặc biệt kết hợp truyền thông số để lan tỏa giá trị di sản đến công chúng trong và ngoài nước.

    Tóm lại, bảo vật quốc gia không chỉ mang giá trị thẩm mỹ cao mà còn có giá trị khoa học lớn, giúp đối tượng tiếp cận hiểu rõ hơn đời sống vật chất và tinh thần của cư dân xưa. Việc tăng cường khai thác và phát huy giá trị bảo vật quốc gia là bước đi quan trọng giúp Vĩnh Long vừa gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc, vừa phát triển kinh tế - xã hội theo hướng bền vững. Những nỗ lực này, đã và đang góp phần khẳng định vị thế của di sản văn hóa tỉnh nhà và phát huy những giá trị tốt đẹp đến cộng đồng trong và ngoài tỉnh./.