Trong lịch sử đấu tranh của dân tộc Việt Nam, có biết bao người con ưu tú của tỉnh Vĩnh Long đã hiến dâng tuổi xuân và xương máu cho hoà bình, độc lập dân tộc. Trong số đó, liệt sĩ, nhà thơ Lê Anh Xuân là một gương mặt tiêu biểu, không chỉ tài năng thi ca mà còn bởi tinh thần yêu nước, lý tưởng cách mạng. Giữa những năm tháng chiến tranh khốc liệt, anh đã để lại cho thế hệ hôm nay một quyển nhật ký thiêng liêng, ghi lại chân thực đời sống, chiến đấu và khát vọng của người chiến sĩ, thi sĩ đầy nhiệt huyết. Hiện nay, quyển nhật ký được trân trọng lưu giữ tại Bảo tàng Vĩnh Long (Chi nhánh Bến Tre) như một chứng tích sống động về sự hy sinh của những bậc cha anh đi trước.

         Nhà thơ Lê Anh Xuân (tên thật Ca Lê Hiến) sinh 1940 tại Bến Tre (nay tỉnh Vĩnh Long), trong một gia đình trí thức giàu truyền thống yêu nước. Năm 1954, Lê Anh Xuân theo gia đình tập kết ra Bắc, học ở trường học sinh miền Nam (Hải Phòng), trường Đại học Tổng hợp Hà Nội (nay là Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội). Sau khi tốt nghiệp, anh được cử đi nghiên cứu sinh ở nước ngoài nhưng từ chối, để thực hiện nguyện vọng cháy bỏng là trở về miền Nam chiến đấu.

         Cuối năm 1964, anh vượt Trường Sơn vào Nam, công tác tại Tiểu ban Giáo dục thuộc Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam, sau đó chuyển sang Hội Văn nghệ Giải phóng. 

Chân dung nhà thơ Lê Anh Xuân. Ảnh Tư liệu

         Trong Chiến dịch Mậu Thân năm 1968, nhà thơ Lê Anh Xuân tham gia đợt II cùng nhiều văn nghệ sĩ và anh dũng hy sinh vào ngày 24/5/1968 tại tỉnh Long An (nay tỉnh Tây Ninh), khi mới 28 tuổi. Với những cống hiến to lớn, anh được Nhà nước truy tặng Huân chương Giải phóng hạng Nhất, Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật. Năm 2011, anh được Chủ tịch nước Trương Tấn Sang ký quyết định truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng Vũ trang Nhân dân.

Nhà thơ Lê Anh Xuân chụp tại trưng ương Cục miền Nam năm 1965. Ảnh tư liệu

Quyển nhật ký của nhà thơ Lê Anh Xuân

Trang nhật ký cuối cùng của nhà thơ Lê Anh Xuân trước lúc hy sinh.

         Bên cạnh những bài thơ đã đi vào lòng người, liệt sĩ, nhà thơ Lê Anh Xuân còn để lại một quyển nhật ký vô cùng đặc biệt, được anh ghi chép cần mẫn suốt hơn ba năm chiến đấu ở chiến trường miền Nam. Quyển nhật ký được viết từ ngày 22/12/1964, khi anh bắt đầu hành trình vượt Trường Sơn vào Nam, cho đến ngày 24/5/1968, thời khắc anh anh dũng hy sinh. Qua từng trang nhật ký, ta bắt gặp những khoảnh khắc bình yên hiếm hoi khi chiến trường ngưng tiếng súng, hình ảnh chân thực, cảm động về người chiến sĩ, thi sĩ trẻ trung, lạc quan giữa khói lửa, những tâm sự của người con kiên trung, luôn hướng về quê hương, gia đình. Trong mỗi dòng nhật ký ẩn chứa niềm tin mãnh liệt vào ngày thắng lợi, xen lẫn những trăn trở, xúc động, nổi đau thương về đồng đội đã ngã xuống trên chiến trường,… ẩn sâu bên trong trang ký là lý tưởng, khát vọng và bản lĩnh của người chiến sĩ cách mạng.

         Sau khi nhà thơ Lê Anh Xuân hy sinh, nhà văn Lê Văn Thảo (1939 -2016) tìm thấy quyển nhật ký cùng một số vật dụng trong ba lô của anh và mang về giao lại cho bộ phận Văn nghệ của Ban Tuyên huấn Trung ương Cục miền Nam cất giữ. Sau năm 1968, nhà thơ Bảo Định Giang (1919 - 2005) tiếp nhận và chuyển giao lại cho gia đình. Gia đình liệt sĩ, nhà thơ Lê Anh Xuân đã cất giữ quyển nhật ký suốt hơn 30 năm.

         Đến năm 2002, Nghệ sũ Ưu tú Ca Lê Hồng (chị gái của liệt sĩ, nhà thơ Lê Anh Xuân) đã trao tặng quyển nhật ký cùng một số hiện vật, hình ảnh của anh cho Bảo tàng Bến Tre (nay Bảo tàng Vĩnh Long - Chi nhánh Bến Tre) lưu giữ, bảo quản và trưng bày, nhằm giáo dục thế hệ trẻ một tấm gương anh hùng, say mê lý tưởng, hy sinh vì hòa bình, độc lập dân tộc. Năm 2012, quyển nhật ký của liệt sĩ, nhà thơ Lê Anh Xuân được Trường Đại học  Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội và Nhà xuất bản Văn hóa - Nghệ thuật Thành phố Hồ Chí Minh đánh máy lại và xuất bản, góp phần đưa tác phẩm đến gần hơn với độc giả.

         Quyển nhật ký của liệt sĩ, nhà thơ Lê Anh Xuân không chỉ là kỷ vật thiêng liêng của người con quê hương Bến Tre (nay thuộc tỉnh Vĩnh Long), mà còn là chứng tích sống động về tinh thần bất khuất của cả một thế hệ chiến sĩ, trí thức trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Mỗi trang viết kết tinh lòng yêu nước, ý chí kiên cường và khát vọng hòa bình, được anh đánh đổi bằng mồ hôi, nước mắt và cả máu của người chiến sĩ, thi sĩ hết mình vì độc lập dân tộc. Bảo tàng Vĩnh Long trân trọng gìn giữ và phát huy giá trị của quyển nhật ký, xem đây là nguồn tư liệu quý góp phần bồi dưỡng lòng yêu nước và ý thức trách nhiệm của thế hệ trẻ đối với Tổ quốc. Tên tuổi liệt sĩ, nhà thơ Lê Anh Xuân và những trang nhật ký của anh sẽ mãi là ngọn lửa sáng, soi đường cho nhiều thế hệ Việt Nam nói chung, Vĩnh Long nói riêng trên hành trình dựng xây và bảo vệ quê hương, đất nước.